از فلسفه چه مي‌توان آموخت؟ (ديدگاه لوين Levin )
نگاهي به فرق عمل و نظر معرفتي كه آدميان در زندگي روزانه بدان راه يافته‌اند اغلب از نوع عملي است. قسمت مهمي از اين معرفت مبتني است بر مسموعات، و حكم و امثال يا تعاليم گذشته؛ و قسمت مهم ديگر از تجربه و انفعالات و اميال و آمال فرد رنگ گرفته است. اين قسم معرفت معمولاً براي حاجات روزانه و براي بحث در مسائل متداول بسنده است. ليكن وقتي رشته‌ي عاديِ زندگي را چيزي غيرمتعارف يا معماگونه، بگسلد عدم كفايت اين معرفت عملي آشكار مي‌گردد.
مثلاً كسي ممكن است چيزي درباره‌ي تندرستي و ناتندرستي بداند، و حتي ممكن است خوب قادر به معالجه‌ي ناخوشيهاي كوچك باشد، اما وقتي وي جدّاً مريض شد، بايد با كسي كه داراي شناسايي عميق‌تري در زمينه‌ي اندامهاي بدن و اعمال و وظايف آنهاست مشورت كند. يك راننده ممكن است تصوري سطحي و خام در باب اينكه موتور چگونه اتومبيل را مي‌كشد داشته باشد، اما براي تعمير بايد نزد كسي برود كه درباره‌ي اصول و قواعد مكانيكي بيشتر مي‌داند. همين امر درباره‌ي چيزهايي نظير لوله‌كشي، گاز يا برق درست است. در مسائل و امور پيچيده‌تر، همين اختلاف و فاصله بين شناسايي عادي و معرفت تخصصي وجود دارد. كدبانو و مؤدّي مالياتي عملاً چيزي درباره‌ي اقتصاد مي‌دانند، ولي تنها دانشجو و پژوهنده‌ي علم اقتصاد اصول و قوانين آن را مي‌فهمد؛ همگان مي‌توانند با شگفتي آسمان پر ستاره را نظاره كنند، اما فقط ستاره شناس است كه حركات و هيئت ستارگان را مي‌شناسد، و هركس مي‌تواند از تصور منظره‌ي يك جنگ اتمي مشمئز شود و به وحشت افتد، ليكن تنها دانشمنداني معدود هستند كه مسائل مربوط به شكافتن اتمها را مي‌دانند.
پس معرفت نظري شناسايي قوانين و اصول است. فعلاً ما مي‌توانيم نظريه و علم و فلسفه را به معناي واحد در نظر بگيريم يعني معرفتي كه به عمق اشياء مي‌رود و بيان مي‌كند كه چرا اشياء چنانند كه هستند. اين معرفت عميق‌تر را «نظريه» ناميدن به معناي گمان و ظن نيست. نظريه‌ي تبييني است كه مورد آزمايش قرار گرفته و مطابق با واقعيات يافت شده است و به عبارت ديگر به مرحله‌ي اثبات و تصديق و تأييد رسيده است، و انسان را قادر مي‌سازد كه آينده را پيش‌بيني كند. اين شناسايي است كه به آدميان مي‌آموزد كه چگونه پل و هواپيما بسازند، چگونه امراض را معالجه كنند، كسوف و خسوف را پيش‌بيني نمايند، و به‌طور كلي منابع طبيعت را براي نيازهاي انساني مورد استفاده قرار دهند.
آغاز پيدايش نظريه اين قسم معرفت وقتي آغاز شد كه آدميان دريافتند كه بسياري چيزها در جهان با نظم تخلّف‌ناپذير رخ مي‌دهد، مانند گردش ماه و خورشيد، حركات جزء و مدّ، تغييرات فصول، و جريان تولد و انحطاط و مرگ. نيروهاي طبيعت بايد به افراد انساني نظري ابتدايي راجع به علت و معلول، يا حتي درباره‌ي قانون القاء كرده باشد. در اين موقع آدميان شروع كردند كه به اندازه‌گيري دست بزنند، و آنچه را مشاهده كرده بودند گزارش دهند، و به طريقي ابتدايي و ناقص تجربه و آزمايش كنند، و حتي اصولي را كه حاكم بر ساختمان و طرز كار جهان است حدس بزنند. ليكن اين امر كه از آن حالت روحي و وضع تحقيق و استدلال، كه مبدأ ظهور و رشد علم و فلسفه است، حكايت مي‌كند تا حدود 600 ق.م.، در شهرهاي يونان قديم، صورت نگرفته بود. ابتدا تمامي معرفتي كه در اين جهت حاصل گرديد به عنوان فلسفه شناخته شد، كلمه‌اي كه براي يونانيان دوستي و جستجوي حكمت معني مي‌داد. منظور از حكمت، معرفت به چيزها و امور بود به‌گونه‌اي كه از ادراك سطحي و عادي فراتر مي‌رفت. فيلسوف درصدد فهميدن ماهيت و حقيقت حيات و جهان و ساختمان عالم طبيعت و مقام و موقعيت انسان در جهان و مقصد هستي انسان و رابطه‌ي انسان با خدايان بود. بدين قرار فلسفه در ابتدا بسيار كلي و جامع بود. فقط بعدها و به تدريج، فلسفه به رشته‌هاي مخصوص معرفت كه به نام علوم شناخته مي‌شوند منشعب گشت. حتي اكنون كلمه‌ي «فلسفه» با خود چيزي از معناي اولي و اصليش را دارد: هنوز هم فلسفه مجموعه‌اي از پاسخها به كلي‌ترين و مشكل‌ترين پرسشهاي انسان است. آيا حيات انساني را غرضي و مقصدي است، يا حيات انساني امري هيچ و پوچ درميان چيزهاي هيچ و پوچ است؟ آيا آدمي در تعيين سرنوشت خود آزاد و مختار است، يا هر چه هست محكوم جبر و ضرورت است؟ آيا افعال و اميال آدميان فقط ناشي از تغيّرات فيزيكي و شيميايي و الكتريكي مغز است؟ يا انسان را جان جاويد و مستقل از اين تغيرات است؟ همچنين، حدود معرفت انساني چيست؟ آيا آنچه ما به حواس درمي‌يابيم تصوير واقعيت است؟ يا اينكه فقط ظاهر و نمودي از آن است؟ درباره‌ي چه چيز يقين داريم؟ آيا ما مي‌توانيم وجود خدا را «اثبات كنيم»؟ آيا حقيقت و خير و جمال، «ارزشهاي مطلق»اند، چنان كه بعضي بر آن رفته‌اند، يا ارزش آنها نسبت به استعدادها و حوايج ما نسبي است؟ اينها و سؤالات مشابه، مطالب و مسائل فلسفه است. براتراندراس (1) در كتاب خود به نام «تاريخ فلسفه‌ي غرب» (2) اشاره مي‌كند كه چنين مسائلي تا اندازه‌اي در قلمروي بين الهيات (3) و علم قرار دارد. آنها به الهيات نزديك است، زيرا همان مسائل نظري را كه مربوط و وابسته به دين است مورد بحث قرار مي‌دهد. همچنين با علم نزديك است، زيرا فلسفه مي‌كوشد با روشهاي علم، به آن مسائل پاسخ گويد: يعني به وسيله‌ي تجزيه و تحليل صبورانه و تفكر انتقادي و با به كار بردن استدلال دقيق. بخش اول
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
.jpg)
